Günümüzde Kore, Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrılıyor ve farklı siyasi ve ekonomik ideolojileri benimseyen yapılar tarafından yönetiliyor. Ancak bu iki Kore, yakın bir zamana, 1950-1953 yıllarında yaşanan savaşa kadar yüzyıllar boyunca bir aradaydı. Kore tarihine daha fazla dağılmadan, bu yazımın konu aldığı Joseon hanedanlığı dönemine odaklanmak istiyorum.
Joseon hanedanlığı 1392’den 1910 yılına kadar hüküm sürmüş ve bu dönem öncesi Budizm’in egemen olduğu Kore’ye Konfüçyanizm’i yaymış.
Konfüçyanizm M.Ö. 5-6. yüzyıllarda Çin’de yaşamış olan Konfüçyüs’ün öğretilerine dayanan ve hayatın pek çok alanını düzenleyen kurallardan oluşan sosyal ve etik bir felsefe.
Joseon hanedanlığının siyasi, ekonomik, vb. hedefleri doğrultusunda ve ataerkil bakış açısıyla yorumlayıp Kore’ye benimsettiği Konfüçyanizm hem bedensel hem de mekânsal pratiklerde cinsiyet ayırımına dayanmış. Örneğin, 7 yaş ve üzeri kız ve erkek çocukların bir arada tutulmaması, kadın için özel alanın (evin) uygun olduğu görüşünün benimsenmesi ve kadının yakın aile üyesi olanlar dışındaki erkeklerle başbaşa kalmaması gibi. Önceleri üst sınıfların uyguladığı bu ataerkil mekânsal ve bedensel pratikler, Konfüçyanizm’in 1600’lerden itibaren genel topluma yayılması ile birlikte tüm sınıflar tarafından uygulanmaya başlamış.
Bu hanedanlık dönemine dair önemli bir nokta ise, Konfüçyanizm’in benimsendiği diğer toplumlarda görülmeyen kadınların başörtüsü pratiği ve başörtüsünün yönetim tarafından mecburi hale getirilmesi.
Joseon hanedanlığı öncesinde sadece soylu kadınlar başlarını örtermiş.
Joseon hanedanlığı döneminde kadınlar başlarını (ve de yüzlerini) örtmek için neoul, sseugae-chima ya da jan-got kullanmış.
- Neoul: Sadece soylu kadınların giydiği neoul, baş ve üst bedeni örtmeyi sağlayan ve bir çeşit şapka üzerine geçirilmiş kumaş parçasından oluşan bir giyim ürünü.
- Sseugae-chima: 1500’lü yıllarda ortaya çıkıp ilk etapta soylu kadınlar tarafından giyilen ve sonrasında toplumun tüm katmanlarına yayılan sseugae-chima genellikle hanbokun etek kısmını olan chimadan adapte edilen ürünlere verilen isim.
Seuga başörtüsü ve chima da etek demek.
- Jan-got: Jan-got ‘uzun örtü’ anlamına gelen ve aslında hem kadın hem de erkeklerin giydiği bir dış giyim imiş. Cinsiyet ayırımına önem veren Konfüçyanizm öğretileriyle bağdaşmadığı gerekçesiyle yönetim kadınların jan-got giymesini engellenmeye çalışmış. Buna rağmen 1600’lere kadar kadınlar tarafından giyilen jan-got, 1750’lerden itibaren şekil değiştirerek kadınların dışarı çıkarken başlarının üzerine geçirerek hem başlarını hem de üst vücutlarını örttüğü bir giyim halini almış. Jan-gotu genellikle halk tabakasından kadınlar giymiş.
Peki kadınların başını örtmesi zorunluluğu ve baş örtmeye yarayan bu giyim ürünleri ne zaman ortadan kalkmış?
Aydınlanma dönemi olarak adlandırılan 1876-1910 yılları arasında Kore’de batı ile ilişkiler ve batı etkisi artmış. Bu dönemde ülkenin tanıştığı ‘modern eğitim’ ve açılan ‘kız mektepleri’ ise başörtüsünün kaldırılmasında büyük bir role sahip olmuş. Bu mekteplerde başörtüsünün yasaklanması, başörtüsü kullanımının sistematik olarak azalmasına etki eden önemli bir faktör olarak kabul ediliyor (Bakınız Cho 2017 https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/1362704X.2016.1251089).
Buna ek olarak, 1906 yılından itibaren birçok kadın organizasyonu ve gazete kadın-erkek eşitliğini talep eden ve başörtüsü zorunluluğunun kaldırılmasını isteyen kampanyalar yürütmüş.
Bütün bunların sonucunda 1900’lerin başlarında giderek artan sayıda kadın başörtüsü kullanmamayı tercih etmiş. Ancak kadınların yüzlerinin açıkta kalmasını eleştiren kesim nedeniyle başörtülerinin yerini önce siyah şemsiyeler almış. 1910 yılında başlayan Japon hakimiyeti ile de büyük çoğunluk başörtüsü kullanmayı bırakmış. Kırsal alanda tek tük rastlanan başörtüsü 1940’larda Kore’yi tamamen terk etmiş.
Joseon dönemi kadın giyimi ve başörtüsü pratikleriyle ilgili daha fazla bilgi edinmek isterseniz:
Women’s Fashion in the Joseon Dynasty — Google Arts & Culture
https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/1362704X.2016.1251089
Nazlı Alimen, PhD 