Bu yazımda, ülkemizde maalesef üzerinde pek durulmayan, ancak başta Kuzey Avrupa olmak üzere birçok gelişmiş ülkede gittikçe daha fazla önem verilen ‘moda sektöründe sürdürülebilirlik’ konusuna değinmek istedim.
Sürdürülebilirlik en basit şekilde sınırlı olan kaynakların en verimli ve çevreye en az zarar verecek şekilde üretim ve tüketim süreçlerinde kullanılması olarak tanımlanabilir. Bu bakımdan sürdürülebilirlik ekonomik, çevresel ve sosyal alanları kapsıyor ve böylece hem günümüzde farklı coğrafyalarda yaşayan insanlara hem de gelecek nesillere yaşanabilecek bir dünya sunmayı amaçlıyor.
Moda sektöründe sürdürülebilirlik dediğimizde de hammaddenin üretiminden başlayarak işlenmesi, ürün tedarik zinciri hattındaki yolculuğu, son tüketiciye ulaşması ve geri dönüşüm süreçlerinin de dahil olduğu pek çok konuyu kapsıyor.
Sürdürülebilirlik konusunun moda sektöründe neden bu kadar önem arz ettiğini ise özellikle ‘üçüncü dünya’ ülkelerinde tekstil ve konfeksiyon üretimi ve de ‘birinci dünya’ da dediğimiz gelişmiş ülkelerdeki tüketim ile ilgili haberler ve belgesel-filmler aracılığıyla daha iyi anlayabiliyoruz.
Bu konularla ilgili belgesel-filmler arasında
Andrew Morgan’ın 2015 yapımı The True Cost https://truecostmovie.com
Meghna Gupta’nın 2012 yapımı Unravel https://www.youtube.com/watch?v=bOOI5LbQ9B8
ve Rahul Jain’in 2016 yapımı filmi Machines’i https://www.youtube.com/watch?v=Vm0gxjao36E sayabiliriz.
Unravel filminde beni en çok etkileyen noktalardan biri, Batı’dan gelen ve neredeyse hiç kullanılmamış-yıpranmamış kıyafetlere hayretle bakan Hintli kadınlardan birinin, bu durumu, ‘Batı’da su pahalı olduğu için onlar kıyafetlerini temizlemekle uğraşmıyorlar. Kirleneni atıp yeni kıyafet alıyorlar. Çünkü bu daha ucuza geliyor’ diye kendince anlamlandırmaya çalışması oldu.
Pek tabii ki ‘suyun pahalı olması’ durumu gerçek değil, ya da en azından giysilerin yıkanmadan atılmasını gerektirecek bir boyutta değil. Yıpranmamış kıyafetlerin atılmasını tüketim (arzusu ve/veya alışkanlığı), anlık zevkler ve istekler ve de çok çabuk değişen moda/trendler (özellikle de fast fashion – hızlı moda) ile açıklayabiliriz.
Sürdürülebilir pratikleri tüm iş alanına yaymaya çalışan, genellikle ‘butik’ markalara (bakınız: Ala Mairi) ek olarak, tüketicilerin ne alışveriş ne de (değişiklik) isteklerini azaltmadan daha sürdürülebilir bir moda alanı yaratmaya çalışan büyük ölçekte firmalar da var. Örneğin İsveçli H&M grubu markaları geri dönüşüm ile üretilen kumaşlardan ve diğer materyallerden yapılan giysi ve aksesuarları da satışa sunuyor ve bunları da bir pazarlama taktiği olarak kullanıyor (bakınız: H&M Conscious Exclusive collection 2018). Aynı zamanda, markası ne olursa olsun, mağazaya getirdiğiniz ürünler için alışverişinizde belli bir oranda indirim sunuyor.
Bunlara ek olarak, moda sektöründe en yaygın sürdürülebilir pratikler arasında yerli üretim ve ikinci el ürünlerin pazara sunulmasını da sayabiliriz. Buna bir örnek, mağazalarındaki ‘Urban Renewal’ köşelerinde ikinci el ürünler satan Amerikan markası ‘Urban Outfitters’. Yine gelişmiş ülkelerde yerli çalışanın istihdamı artırma ve nakliye sonucu oluşan çevresel etkileri azaltmayı vurgulayan ‘yerli üretim’ ürünler bir nebze pahalı olmasına rağmen, milliyetçi duygular ve/veya çevresel konularda hassasiyet bakımından bir farklılık yaratıyor.
Tüm bu ‘sürdürülebilir’ pratiklerin firmalara sağladığı faydalar arasında hem markalarını pazarda farklılaştırma ve pozisyonlandırma, hem de tüketicide sürdürülebilirlik konusunda farkındalık yaratma ve bu alanda bilinçli olan tüketicileri kendine çekmeyi sayabiliriz.
Peki ülkemizde moda sektöründe uygulanan sürdürülebilir pratikler neler? Bu konuda tüketicilerimiz bilinçli mi? Ve daha da önemlisi, ahlâki sorumluluk yönü ağır basan ‘sürdürülebilirlik’ konusu sadece (mutedil) moda değil, aynı zamanda ‘helâl’ ürün-servis pazarlarında ne kadar bilinip uygulanıyor?
Nazlı Alimen, PhD 